Νομική Κατάσταση των ατόμων με ομοερωτικό σεξουαλικό προσανατολισμό

Το παρόν φυλλάδιο είναι ένας απολογισμός του μέχρι στιγμής (Νοέμβριος 2011) νομικού συστήματος που παρέχει προστασία ή κάποιας μορφής προστασίας στα άτομα με ομοερωτικό σεξουαλικό προσανατολισμό.

Το παρόν φυλλάδιο αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία της Ομοφυλοφιλικής και Λεσβιακής Κοινότητας της Ελλάδας (ΟΛΚΕ) και μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο για λόγους ενημέρωσης και πληροφόρησης

Για οποιαδήποτε Επικοινωνία:

Ομοφυλοφιλική και Λεσβιακή Κοινότητα Ελλάδας (ΟΛΚΕ)

Χαλκοκονδύλη 25, 104 32 Αθήνα

Τηλ.: 210 5237408 – 6947434353

URL: http://www.olkegr.blogspot.gr – E-mail: info@olke.org


Εισαγωγή

Τόσο η τωρινή οικονομική κατάσταση της Ελλάδας, όσο και οποιαδήποτε άλλη περίοδος κρίσης της χώρας, δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως δικαιολογία για «εκπτώσεις» στα ανθρώπινα δικαιώματα και συγκεκριμένα στα δικαιώματα, τις παροχές και την προστασία που προσφέρει το κράτος στα άτομα με ομοερωτικό σεξουαλικό προσανατολισμό. Σήμερα, μάλιστα, γίνεται επιτακτική η ανάγκη λήψης πάγιων μέτρων στο νομικό σύστημα που θα συμβάλουν αποτελεσματικά στη καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας κοινωνικού φύλου. Επιπροσθέτως, κρίνεται αναγκαία η δημιουργία και στήριξη κοινωνικών δομών που θα αποτρέψουν την οποιαδήποτε «θυματοποίηση» των ΛΟΑΤ. Το σημαντικότερο εξ όλων είναι οι λεσβίες, οι γκέι, τα αμφισεξουαλικά και τρανς άτομα να γνωρίζουν τα δικαιώματα τους και ν’ απαιτούν την εφαρμογή των Αρχών της Ίσης Μεταχείρισης σε όλους τους τομείς και σε όλες τις κοινωνικές και επαγγελματικές βαθμίδες. Κάτι τέτοιο σαφέστατα οδηγεί και στη μεγαλύτερη ορατότητα μας.


Τόσο ο σεξουαλικός προσανατολισμός όσο και η ταυτότητα του κοινωνικού φύλου εξακολουθούν ακόμα και σήμερα να χρησιμοποιούνται ως «άλλοθι» ώστε να γίνεται κατάφωρη παραβίαση όχι μόνο των ανθρωπίνων, αλλά και των ατομικών, των κοινωνικών και των πολιτικών δικαιωμάτων. Οι λεσβίες, οι γκέι, τα αμφισεξουαλικά και τρανς άτομα αποτελούν μια από τις ευπαθείς κοινωνικές ομάδες και εξακολουθούν μέχρι τις μέρες μας να πέφτουν θύματα ενός ατελούς και με παραλήψεις νομικού καθεστώτος και να υφίστανται παντός τύπου διακρίσεις που απέχουν της όποιας ίσης μεταχείρισης. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου εκτίθενται σε διαφόρων μορφών βία – από την πλέον απλή μέχρι τη σοβαρότερη.


Ειρήνη Πετροπούλου



Ερωτικές σχέσεις ανάμεσα σε άτομα του ίδιου φύλου

Οι ερωτικές (σεξουαλικές) σχέσεις ανάμεσα σε άτομα του ίδιου φύλου έπαψαν να θεωρούνται ποινικό αδίκημα στην Ελλάδα από το 1951 όταν αφαιρέθηκε από τον Ποινικό Κώδικα ο σχετικός νόμος που ποινικοποιούσε την ομοφυλοφιλία.

Ηλικία συναινετικού σεξ

Το άρθρο 347 του Ποινικού Κώδικα ορίζει το ηλικιακό έτος κατά το οποίο τα άτομα μπορούν να έχουν συναινετικό σεξ. Το ελάχιστο ηλικιακό όριο συναινετικής σεξουαλικής επαφής ατόμων του ίδιου φύλου ορίζεται στα 18 έτη, σε αντίθεση με το άρθρο 339 που προβλέπει τα 15 έτη για την επαφή μεταξύ ατόμων αντιθέτου φύλου.

Αίτημα της ΟΛΚΕ είναι η κατάργηση του 347 εφόσον αποτελεί διάκριση, δημιουργεί κλίμα ανισότητας και παραβαίνει την Αρχή της Ισότητας των Φύλων, καθώς και την Αρχή της Ίσης Μεταχείρισης. Την ίδια πρόταση έχει κάνει και η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.

Ελευθερία του λόγου

Το Σύνταγμα της Ελλάδας προστατεύει την Ελευθερία του Λόγου (εκτός από περιπτώσεις όπου συνιστάται κατηγορία εξύβρισης).

Ελευθερία του Συνέρχεσθαι και Συναθροίζεσθαι (περιλαμβάνει τις πορείες και τη δημιουργία συλλόγων ή σωματείων)

Το Εθνικό Δίκαιο, αλλά και το ίδιο το Σύνταγμα, επιτρέπει τις δημόσιες διαδηλώσεις, τις πορείες, καθώς και διάφορες άλλες εκδηλώσεις όπου συγκεντρώνεται πλήθος ατόμων με την προϋπόθεση ότι είναι ειρηνικές, χωρίς την παρουσία όπλων και δεν συνιστάται κίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια.

Ισότητα στον Πολιτικό Γάμο και στο Σύμφωνο Συμβίωσης

Ο Πολιτικός Γάμος, που θεσπίστηκε για πρώτη φορά το 1982, αναφέρεται σε «άτομα» χωρίς να κάνει ρητή μνεία στο διαφορετικό τους φύλο. Συνεπώς, θεωρητικά θα μπορούσε να ισχύσει ο θεσμός του πολιτικού γάμου ανάμεσα και σε άτομα του ίδιου φύλου. Με αυτό το σκεπτικό η ΟΛΚΕ υποστήριξε τη τέλεση πολιτικού γάμου από ένα λεσβιακό και ένα γκέι ζευγάρι στη Τήλο στις 3 Ιουνίου 2008. Οι νόμοι αυτοί κηρύχτηκαν ανυπόστατοι και άκυροι από τον τότε Γενικό Εισαγγελέα κύριο Σανιδά – μετά από παρέμβαση του τότε Υπουργού Δικαιοσύνης κυρίου Σωτήρη Χατζηγάκη. Η Εισαγγελία Δωδεκανήσου κατέθεσε αγωγή κατά των δύο ζευγαριών, η οποία εκδικάστηκε πρωτόδικα το 2009 στη Ρόδο. Τα ζευγάρια έχασαν τη δίκη και άσκησαν έφεση το 2011 χωρίς αποτέλεσμα. Η υπόθεση βρίσκεται αυτή τη στιγμή στον Άρειο Πάγο.

Το Νοέμβριο 2008 το Ελληνικό Κοινοβούλιο ψήφισε το νόμο 3719/2008 (Αναθεώρηση του Οικογενειακού Δικαίου) όπου θεσπίστηκε το Σύμφωνο Ελεύθερης Συμβίωσης μόνο για άτομα διαφορετικού φύλου. Ο νόμος αυτός αποτελεί διάκριση εφόσον δεν αναγνωρίζει τη σχέση δύο ατόμων του ίδιου φύλου ή των παιδιών που ήδη έχουν ή που έχουν αποκτήσει κατά τη διάρκεια της σχέσης. Παράλληλα, επιτρέπει τις διακρίσεις και σε άλλους τομείς της κοινής ζωής του ζευγαριού όσον αφορά τα εργασιακά, κληρονομικά, περιουσιακά, φορολογικά, ασφαλιστικά, συνταξιοδοτικά και άλλα δικαιώματα, που αφορούν ένα ομοερωτικό ζευγάρι, με τρόπο ισότιμο σε σχέση με τα ετερόφυλα ζευγάρια.

Αίτημα της ΟΛΚΕ είναι η πλήρης ισότητα στον Πολιτικό Γάμο και στο Σύμφωνο Συμβίωσης για όλα τα ζευγάρια ανεξαρτήτως σεξουαλικού προσανατολισμού.

Γονεϊκότητα και τεκνοθεσίες

Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει νομικό πλαίσιο που ν’ αναγνωρίζει τα ζευγάρια του ίδιου φύλου, συνεπώς δεν θεωρούνται οικογένεια με αποτέλεσμα να στερούνται πρόσβασης στις όποιες παροχές τεκνοθεσίας υπάρχουν – οι οποίες θέτουν αυστηρά κριτήρια ακόμα και για τα ετερόφυλα ζευγάρια. Παράλληλα, ο νόμος για την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή δεν περιορίζεται αυστηρά στο ετερόφυλο ζευγάρι, συνεπώς μια γυναίκα ανεξαρτήτως σεξουαλικού προσανατολισμού μπορεί να χρησιμοποιήσει τις υπηρεσίες που προσφέρονται. Σε αυτή την περίπτωση, φυσικά, η γυναίκα εκλαμβάνεται ως μονογονεϊκή οικογένεια.

Απασχόληση και εργασία

Ο νόμος 3304/2005, που προέρχεται από την ενσωμάτωση της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2000/78/EC που αφορά την ίση μεταχείριση στην απασχόληση και εργασία, εισήγαγε για πρώτη φορά τον όρο «σεξουαλικός προσανατολισμός» στην Ελληνική νομοθεσία και απαγορεύει τις διακρίσεις στο χώρο εργασίας. Δυστυχώς, δεν παρέχει καμία προστασία στη ταυτότητα κοινωνικού φύλου με αποτέλεσμα τα τρανς άτομα να παραμένουν εκτεθειμένα. Ο ίδιος νόμος (3304/2005) ενσωμάτωνε και την Οδηγία 2000/43/EC που αφορούσε την ίση μεταχείριση στη παροχή αγαθών και υπηρεσιών, αλλά δεν ήταν σαφής ως προς το βαθμό προστασίας που προσέφερε στα άτομα με ομοερωτικό σεξουαλικό προσανατολισμό. Το νομικό κενό καλύφτηκε με το νόμο 3769/2009 (ενσωμάτωση της Οδηγίας 2004/113/EU). Μάλιστα, στο Άρθρο 2 αναφέρεται με σαφήνεια η ορολογία και οι έννοιες των άμεσων και έμμεσων διακρίσεων, της παρενόχλησης και της σεξουαλικής παρενόχλησης.

Ενσωμάτωση της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2006/54/EU είναι και ο νόμος 3896/2010 που αφορά τη παρενόχληση και σεξουαλική παρενόχληση στους χώρους εργασίας. Ο νόμος αυτός μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην περίπτωση όπου γίνουν διακρίσεις στο χώρο εργασίας λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού. Αξίζει ν’ αναφερθεί ότι το βάρος της απόδειξης πέφτει στην εργοδοσία. Ο νόμος 3488/2006 (ενσωμάτωση της Οδηγίας 2002/73/EC που προέρχεται από τη τροποποίηση της 76/207/EEC) καλύπτει θέματα ισότητας των φύλων και συγκεκριμένα την ίση μεταχείριση ανάμεσα στα δύο φύλα στην απασχόληση, στις συνθήκες εργασίας και στην εκπαίδευση. Επίσης, περιλαμβάνει διατάξεις για τη σεξουαλική παρενόχληση. Το πεδίο εφαρμογής του συγκεκριμένου νόμου είναι σαφώς ευρύτερο, αλλά καλύπτει μόνο τις διακρίσεις στην απασχόληση. Η καινοτομία του νόμου έγκειται στο γεγονός ότι εισήγαγε για πρώτη φορά στο Εθνικό Δίκαιο όρους όπως «σεξουαλική παρενόχληση» με σαφή ερμηνεία όρων όπως «άμεσες διακρίσεις», «έμμεσες διακρίσεις» και «παρενόχληση».

Οι παραπάνω νόμοι έχουν χαρακτηριστεί ως «καινοτόμοι» για την Ελληνική νομοθεσία, παρά το γεγονός ότι θεσμοθετήθηκαν λόγω ενσωμάτωσης Ευρωπαϊκών Οδηγιών. Επίσης, η ΟΛΚΕ έχει εντοπίσει πρόβλημα στη χρήση και εφαρμογή της νομοθεσίας περί ισότητας, ίσης μεταχείρισης και μη-διακριτικών πρακτικών στην απασχόληση και εργασία που οφείλονται στην άγνοια και τις προκαταλήψεις που ισχύουν ακόμα και σήμερα. Επιπροσθέτως, δεν υπάρχουν στατιστικά στοιχεία – πλην των δύο διπλωματικών εργασιών του κ Νίκου Δρυδάκη το 2008 και 2009 - που ν’ απεικονίζουν ευκρινώς το εύρος των διακρίσεων που γίνονται λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας κοινωνικού φύλου.

Trafficking

Ο νόμος 3064/2002 περί καταπολέμησης της παράνομης διακίνησης ατόμων (trafficking), των εγκλημάτων κατά της σεξουαλικής ελευθερίας, της παιδικής πορνογραφίας και γενικώς, της οικονομικής εκμετάλλευσης γυναικών και παιδιών προστατεύει την αξιοπρέπεια του ατόμου. Επιπροσθέτως, το Προεδρικό Διάταγμα 233/2003 προστατεύει τα θύματα του trafficking και του δουλεμπορίου.

Ενδοοικογενειακή βία / Σεξουαλική παρενόχληση

Ο νόμος 3719/2008 περί αναθεώρησης των διατάξεων του Οικογενειακού Δικαίου, που εισήγαγε το Σύμφωνο Ελεύθερης Συμβίωσης για τα ετερόφυλα ζευγάρια, αναφέρεται ειδικότερα στο θέμα της ενδοοικογενειακής βίας. Συγκεκριμένα, το Άρθρο 23 ασχολείται επισταμένα με την ομοφοβική πρόθεση των εγκλημάτων μέσα στην οικογένεια. Η ομοφοβία μεν εκλαμβάνεται ως επιβαρυντικός παράγοντας όταν τελούνται εγκλήματα λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού, αλλά δεν παρέχεται καμίας μορφής προστασία για τα τρανς άτομα.

Ο νόμος 3500/2009 ασχολείται κατ’ αποκλειστικότητα με το θέμα της ενδοοικογενειακής βίας. Οι σημαντικότερες διατάξεις του αφορούν:

1. Την αναγνώριση μιας σταθερής και μόνιμης εκτός γάμου σχέσης

2. Την αναγνώριση του βιασμού ως εγκληματική πράξη που τελείται εντός γάμου

3. Την απαγόρευση της άσκησης σωματικής βίας σε ανήλικα άτομα ως μέσο συμμόρφωσης

4. Ποινικοποιούνται οι πράξεις ασέλγειας ιδιαίτερα αν το θύμα είναι ανήλικο

5. Τιμωρείται αυστηρά η ενδοοικογενειακή βία με θύμα ανήλικο, γυναίκα σε κατάσταση εγκυμοσύνης ή παντός ατόμου που λόγω σωματικής ή άλλης αναπηρίας δεν μπορεί να υπερασπίσει τον εαυτό του

Παράλληλα, το Άρθρο 9 αναφέρεται με σαφήνεια στο ζήτημα της προσβολής της σεξουαλικής αξιοπρέπειας.

Η ΟΛΚΕ έχει εντοπίσει ότι η παρούσα νομοθεσία όσον αφορά την ενδοοικογενειακή βία δεν καταπολεμά ριζικά και με αποτελεσματικό τρόπο το φαινόμενο της βίας που υφίστανται οι λεσβίες, οι γκέι, τα αμφισεξουαλικά και τρανς άτομα μέσα στην ίδια τους την οικογένεια. Θεωρείται απαραίτητη δε η διαμόρφωση πιο εμπεριστατωμένης νομοθεσίας που θα ασχολείται αποκλειστικά και ταχύρυθμα με το ζήτημα της ενδοοικογενειακής βίας λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου, ώστε να αποφεύγονται τυχούσες παρερμηνείες του υφισταμένου νομικού πλαισίου.

Προστασία κατά της ρητορικής μίσους

Το Ποινικό και το Αστικό Δίκαιο δεν προστατεύουν ρητά και με αποτελεσματικότητα κατά της ρητορικής μίσους που έχει ως κίνητρο την ομοφοβία. Η ρητορική μίσους θεωρείται ποινικό αδίκημα μόνο σε ότι αφορά διακρίσεις λόγω φυλής, εθνοτικής καταγωγής ή θρησκευτικών πεποιθήσεων. Από την μέχρι στιγμής εμπειρία μας το φαινόμενο της λεκτικής και σωματικής βίας κατά ατόμων με ομοερωτικό σεξουαλικό προσανατολισμό αποτελεί καθημερινή πραγματικότητα.

Ο νόμος 927/1979 – γνωστός και ως αντιρατσιστικός νόμος - μπορεί να προσφέρει κάποιας μορφής προστασία κατά της ρητορικής μίσους αν και δεν καλύπτει περιπτώσεις σεξουαλικού προσανατολισμού. Το Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων είχε δώσει σε δημόσια διαβούλευση σχέδιο νόμου (που ήταν ενσωμάτωση της οδηγίας 913/2008 του Συμβουλίου της Ευρώπης) το οποίο θεωρεί ως ποινικό αδίκημα τη ρητορική μίσους λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού. Λόγω της υφισταμένης οικονομικής κατάστασης, το σχέδιο νόμου δεν έχει κατατεθεί στο Κοινοβούλιο και δεν είναι γνωστό πότε προβλέπεται να γίνει.

Θεσμική Ομοφοβία, Λεσβιοφοβία και Τρανσφοβία

Ο κώδικας δεοντολογίας στα μέσα μαζικής ενημέρωσης ορίζεται με το Προεδρικό Διάταγμα 77/2003. Το Άρθρο 4, μάλιστα, καθορίζει τη δεοντολογική συμπεριφορά και παρουσίαση δημοσιογράφων και παρουσιαστών ώστε να μην οδηγεί στο διασυρμό, το κοινωνικό αποκλεισμό και τις διακρίσεις, μεταξύ άλλων, και λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού. Δυστυχώς, το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ) ουδέποτε σεβάστηκε το παραπάνω διάταγμα και επιδίδεται τη τελευταία δεκαετία σε «ύποπτο» κυνήγι μαγισσών κάθε εκπομπής και κάθε σταθμού (στο πλείστον επιβάλλοντας υψηλά πρόστιμα) που παρουσιάζουν με σοβαρό τρόπο θέματα που απεικονίζουν το σεξουαλικό προσανατολισμό και τη ταυτότητα κοινωνικού φύλου ως μια υπαρκτή πραγματικότητα.

Άσυλο και μετανάστευση

Πέρα από τις δεσμεύσεις που απορρέουν από τη Συνθήκη της Γενεύης (1951), το Πρωτόκολλο της Νέας Υόρκης (1967) για την προστασία των προσφύγων και την Ευρωπαϊκή Συνθήκη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (1950), ο νόμος 3386/2005 ασχολείται με θέματα μετανάστευσης και αίτησης χορήγησης ασύλου. Μάλιστα, τα άρθρα 46-52 καθορίζουν τον τρόπο χορήγησης άδειας παραμονής για τα θύματα trafficking και σεξουαλικής εκμετάλλευσης. Παράλληλα, ο νόμος 3274/2004 και συγκεκριμένα το Άρθρο 34 παράγραφος 7, καθορίζει τους λόγους αναστολής σε περίπτωση απέλασης. Οι παραπάνω νόμοι δεν κάνουν μνεία τόσο στο σεξουαλικό προσανατολισμό όσο και στη ταυτότητα του κοινωνικού φύλου ως λόγους χορήγησης αδείας παραμονής.

Οι ευρωπαϊκές οδηγίες που θεσπίζουν τις ελάχιστες απαιτήσεις για την αναγνώριση και το καθεστώς υπηκόων τρίτων χωρών που χρήζουν προστασίας δεν έχουν ενσωματωθεί στο σύνολο τους στο Εθνικό Δίκαιο με αποτέλεσμα να υπάρχουν ακόμα πολλά κενά. Εξαίρεση η οδηγία 2005/85/EC που ενσωματώθηκε με το Προεδρικό Διάταγμα 90/2008, όπως και η 2004/83/EC με το Π.Δ. 96/2008 το οποίο στο άρθρο 10 παράγραφος 1δ αναφέρει στους λόγους δίωξης και τον γενετήσιο προσανατολισμό.

Η ΟΛΚΕ πιστεύει ότι πρέπει να ενσωματωθούν άμεσα όλες οι οδηγίες ώστε η Ελλάδα να παρέχει αποτελεσματική και ουσιαστική προστασία στα άτομα που αιτούν άσυλο εφόσον η παραμονή και διαβίωση στη χώρα τους θέτει σε άμεσο κίνδυνο την ελευθερία, τη σωματική ακεραιότητα και την ίδια τους τη ζωή λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας κοινωνικού φύλου.